W czasach, kiedy informacje przytłaczają nas z każdej strony, a technologia szybko się rozwija, umiejętność generowania ciekawych, nieordynarnych pomysłów ciężko jest przecenić. Często uważana za rzadki dar, kreatywność jest jedną z podstawowych zdolności człowieka, wykraczającą poza granice artystycznych warsztatów i odgrywającą ważną rolę w dziedzinie biznesu, nauce, edukacji i innowacjach społecznych.
Każdy z nas ma na swoim koncie przynajmniej kilka sytuacji, w których kreatywność pomogła w rozwiązywaniu problemów w pracy czy życiu prywatnym. Nie każdy jednak potrafi ją zamienić w użyteczne narzędzie i nauczyć się z niego korzystać niezależnie od tego, czy odwiedzi nas dzisiaj przysłowiowa muza, czy przejdzie tuż obok.
W tym artykule przybliżamy siedem technik, które pomogą rozwinąć twój potencjał twórczy i stosować kreatywne myślenie w pracy nad projektami – przygotowywaniu strategii marki, projektowaniu gry komputerowej czy wymyślaniu nowej kampanii w mediach społecznościowych.
Czym jest kreatywność?
Kreatywność to złożona, wieloaspektowa koncepcja, która nie ma jednej ścisłej definicji. W szerokim znaczeniu kreatywność to zdolność do generowania pomysłów, rozwiązań lub produktów, które są zarówno nowatorskie, jak i wartościowe.
Jest to wrodzona ludzka zdolność, która pozwala nam tworzyć połączenia między różnymi koncepcjami, wyobrażać sobie możliwości i wykraczać poza tradycyjne idee, zasady, wzorce lub relacje, aby tworzyć nowe.
Pomimo tego, jak dużą rolę odgrywa kreatywność w naszym życiu, jest ona często owiana mitami, które mogą ograniczać jej zrozumienie i wykorzystanie. Oto kilka z nich:
Mit #1. Kreatywność to wrodzony talent, którego nie można się nauczyć ani rozwinąć. Chociaż niektórzy mogą być bardziej predysponowani do kreatywnego myślenia, badania wielokrotnie wykazały, że kreatywność jest umiejętnością, którą można pielęgnować i rozwijać poprzez praktykę.
Mit #2. Jedyną domeną kreatywności jest świat sztuki. Kreatywność już dawno wykroczyła poza granice sztuki i wprawne oko zobaczy ją wszędzie – w badaniach naukowych, strategiach biznesowych, rozwiązaniach inżynieryjnych czy inicjatywach społecznych.
Mit #3. Kreatywność wymaga całkowitej oryginalności. Wiele osób uważa, że pomysł musi być absolutnie unikalny, by być kreatywnym. Jednak kreatywność często wiąże się z rekombinacją istniejących już idei w nowy sposób – niektóre z najbardziej przełomowych innowacji są wynikiem takiej twórczej syntezy.
7 technik stymulowania kreatywności
Kreatywność może się wydawać abstrakcyjna i nieprzewidywalna, ale istnieją przetestowane metody, które mogą skierować nasze myślenie ku oryginalnym ideom. Zapoznajmy się z niektórymi z nich i dowiedzmy się, jak je efektywnie wykorzystać.
#1. Burza mózgów (brainstorming)
Burza mózgów to bardzo znana i chyba najczęściej używana metoda kreatywnego myślenia. Polega ona na swobodnym, spontanicznym generowaniu pomysłów w celu odkrycia innowacyjnych rozwiązań problemów.
Kilka wskazówek, które pomogą ci przeprowadzić efektywną sesję burzy mózgów:
- – Zapewnij otwarte, nieoceniające środowisko. Kreatywność rozwija się, gdy ludzie mogą swobodnie wyrażać swoje myśli bez obawy przed krytyką lub wyśmianiem. Zachęcaj zespół do dzielenia się pomysłami bez względu na to, jak dziwaczne mogą się wydawać.
- – Ilość, nie jakość. Może to zabrzmieć kontrintuicyjnie, ale celem burzy mózgów jest generowanie jak największej liczby pomysłów. Często najciekawsze koncepcje pojawiają się dopiero po przejściu przez długą listę propozycji.
- – Zachęcaj do myślenia poza schematami. Często najbardziej kreatywne rozwiązania rodzą się z myślenia na szeroką skalę, a nawet z pomysłów na pozór absurdalnych.
- – Rozwijaj pomysły innych. Zachęcaj uczestników burzy mózgów do korzystania z idei innych jako punktu wyjścia do tworzenia własnych koncepcji.
#2. Tworzenie map myśli
Mapy myśli to graficzna metoda przedstawiania i organizowania informacji lub idei. Jest to skuteczne narzędzie do generowania pomysłów, ponieważ umożliwia naturalny przepływ myśli poprzez skojarzenia.
Aby stworzyć mapę myśli:
- – Zacznij od koncepcji. Zapisz lub narysuj główny pomysł na środku arkusza lub cyfrowego obszaru roboczego. Będzie on „korzeniem” twojej mapy myśli.
- – Dodaj gałęzie dla głównych podtematów lub powiązanych idei. Narysuj linie od centralnej koncepcji i napisz pojedyncze słowo lub frazę, która reprezentuje powiązany pomysł.
- – Dodaj kolejne gałęzie dla bardziej szczegółowych informacji lub faktów związanych z podtematami.
- – Używaj kolorów, symboli i obrazów. Im bardziej wizualna jest mapa myśli, tym bardziej stymuluje mózg i pobudza kreatywność.
#3. Metoda SCAMPER
SCAMPER to metoda kreatywnego rozwiązywania problemów, która polega na stosowaniu siedmiu różnych technik: Substitute, Combine, Adapt, Modify, Put to another use, Eliminate, Reverse. Zapewnia ona uporządkowany sposób myślenia o ulepszaniu istniejących produktów lub tworzeniu nowych.
Oto każdy z elementów metody SCAMPER:
- – Substitute / Zastąp. Zastanów się, które elementy produktu lub procesu mogą zostać zastąpione. Na przykład, czy możesz zastąpić wyjściowy materiał produktu materiałem bardziej ekologicznym?
- – Combine / Połącz. Rozważ, czy możesz połączyć dwie lub więcej części produktu lub pomysłu. Czy możesz zderzyć swój produkt z innym, aby stworzyć coś nowego i wartościowego?
- – Adapt / Dostosuj. Przemyśl, które pomysły z innych dziedzin mogłyby być dostosowane do twoich zadań. Być może zauważyłeś jakieś rozwiązanie w innej branży, które można zaadaptować do twojej?
- – Modify / Zmodyfikuj. Zastanów się, jak możesz zmienić część produktu lub procesu. Czy mógłbyś dostosować swój produkt do innej grupy docelowej?
- – Put to another use / Przystosuj do innego celu. Rozważ, czy produkt mógłby zostać wykorzystany w innym celu. Czy produkt może być używany w zupełnie innej branży lub kontekście?
- – Eliminate / Wyeliminuj. Zastanów się, czy jest coś, co możesz usunąć bez utraty funkcjonalności. Czy jest możliwość eliminacji kosztownej funkcji, której większość klientów nie wykorzystuje?
- – Reverse / Odwróć. Zastanów się, co by się stało, gdybyś odwrócił proces lub produkt. Czy odwrócenie kolejności procesu mogłoby przyczynić się do zwiększenia efektywności?
#4. Myślenie lateralne
Koncepcja myślenia lateralnego wprowadzona przez Edwarda de Bono promuje podejście do problemów z perspektywy, która odbiega od tradycyjnych, liniowych schematów myślenia. Chodzi tu o podważenie postawionych założeń, poszukiwanie alternatywnych rozwiązań i odkrywanie innowacyjnych strategii radzenia sobie z wyzwaniami.
Techniki zastosowania lateralnego myślenia obejmują:
- – Randomowy input. Wprowadź element losowy lub niepowiązany pomysł, aby zainspirować nowe skojarzenia. Może to być losowo wybrane słowo, obrazek lub pojęcie.
- – Prowokację. Celowe przedstawienie prowokacyjnego lub na pierwszy rzut oka absurdalnego pomysłu, a następnie wyciągnięcie użytecznych wniosków z wynikłej dyskusji.
- – Podważenie założeń. Spisz i zakwestionuj wszystkie założenia związane z problemem. Może to ujawnić nowe spostrzeżenia i innowacyjne rozwiązania.
#5. Wykorzystanie technologii
Technologia, a w szczególności sztuczna inteligencja, może znacząco wspierać proces twórczy. Sztuczna inteligencja ma zdolność do generowania nowych kombinacji pomysłów, identyfikowania wzorców i dostarczania cennych spostrzeżeń, które mogą umknąć ludziom.
#6. Metoda sześciu kapeluszy myślowych
Metoda sześciu kapeluszy myślowych, również opracowana przez Edwarda de Bono, proponuje spojrzeć na problem z sześciu różnych perspektyw.
Każdą z tych perspektyw symbolizuje kolorowy kapelusz:
- – biały kapelusz: dane i informacje;
- – czerwony kapelusz: emocje i intuicja;
- – czarny kapelusz: potencjalne ryzyko i przeszkody;
- – żółty kapelusz: korzyści i pozytywne aspekty;
- – zielony kapelusz: kreatywność i nowe pomysły;
- – niebieski kapelusz: proces myślenia i użycie innych kapeluszy.
Poprzez zastosowanie tych „kapeluszy”, zespoły mogą upewnić się, że analizują problem z wielu perspektyw, co promuje holistyczne i kreatywne podejście do rozwiązywania problemów.
#7. Myślenie Analogiczne
Myślenie analogiczne polega na odkrywaniu i zastosowaniu wzorców lub elementów z jednego kontekstu (źródła) w innym (docelowym). Ta technika może inspirować nowe pomysły, pokazując, że rozwiązania z jednego obszaru mogą być adaptowane do rozwiązywania problemów w innym.
Klasycznym przykładem myślenia analogicznego jest sposób, w jaki George de Mestral wynalazł rzep. Zauważywszy, jak oset przyczepia się do sierści jego psa podczas spaceru, de Mestral wykorzystał ten naturalny mechanizm jako inspirację do opracowania zapięcia na rzep, które znamy dzisiaj.
Warto jednak pamiętać, że proces twórczy nie jest procesem liniowym. Jest to podróż pełna zwrotów akcji, gdzie cel jest często niespodziewany. Prezentowane techniki nie są ścisłymi regułami, ale narzędziami, które mogą kierować eksploracją nieznanych terytoriów wyobraźni.
Jak rozwijać kreatywność nie robiąc (prawie) nic?
Wszystkie powyższe techniki oferują strukturę, która wspiera proces generowania kreatywnych pomysłów. Ale kreatywność to nie tylko podążanie za procesem – wymaga ona ciekawości, otwartości umysłu i odwagi do eksploracji nieznanych obszarów.
Podczas gdy aktywne zaangażowanie i ustrukturyzowane techniki myślenia odgrywają swoją rolę w pobudzaniu kreatywności, równie ważna jest rola odpoczynku i nieświadomego myślenia. Czasami najlepsze spostrzeżenia pojawiają się, gdy wycofujemy się z danego problemu.
Badania z zakresu kognitywistyki sugerują, że pozwalanie umysłowi na krótki odpoczynek sprzyja procesowi twórczemu. Momenty relaksu w trakcie intensywnej pracy twórczej stwarzają przestrzeń dla tworzenia niepowtarzalnych związków oraz generowania nowych spostrzeżeń.
Nierozerwalnie powiązana z ideą odpoczynku jest rola nieświadomej aktywności umysłowej w kreatywności. Procesy mentalne, mimo braku świadomego skupienia, kontynuują pracę nad problemami – zjawisko to nazywane jest „inkubacją”.
Według teorii inkubacji w procesie twórczym, kiedy napotykamy na przeszkodę w rozwiązaniu problemu (tzw. martwy punkt), odłożenie tej kwestii na bok pozwala naszej nieświadomej aktywności umysłowej na dalsze przetwarzanie informacji w tle. Gdy wracamy później do problemu, często jesteśmy w stanie dostrzec nowe powiązania lub pomysły – co prowadzi do tzw. chwil eureki.
Warto jednak podkreślić, że zarówno odpoczynek, jak i nieświadoma aktywność umysłowa nie są równoznaczne z prokrastynacją, uchylaniem się od pracy czy unikaniem zadań kreatywnych. Kluczowe jest tutaj wyważenie okresów aktywnego, skoncentrowanego myślenia z momentami relaksu i swobodnej aktywności umysłowej.